- przed ukończeniem 18. roku życia, albo
- w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia, albo
- w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Przedmiotowa regulacja budzi wiele wątpliwości interpretacyjnych. Po złożeniu wniosku o przyznanie prawa do renty socjalnej ZUS bada następujące przesłanki.
- Czy osoba, starająca się o świadczenie jest obecnie całkowicie niezdolna do pracy.
- Czy niezdolność do pracy powstała przed 18 rokiem życia lub w trakcie nauki.
Pierwsza z badanych przesłanek jest stosunkowo “łatwa” do ustalenia – na etapie postępowania przed ZUS ustala ją lekarz orzecznik ZUS, ewentualnie po wniesieniu sprzeciwu Komisja Lekarska ZUS, którzy orzekają czy wnioskująca osoba jest obecnie całkowicie niezdolna do pracy.
Problem pojawia się natomiast przy analizie 2 przesłanki (daty powstania niezdolności do pracy). Niejednokrotnie spotkałam się ze stanowiskiem ZUS, zgodnie z którym niezdolność do pracy powstała przed 18 rokiem życia lub w trakcie nauki ma mieć charakter całkowity.
Nic bardziej mylnego!
Dla spełnienia warunków do przyznania renty socjalnej nie jest konieczne ustalenie, iż osoba stała się całkowicie niezdolna do pracy w okresach wymienionych w art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej.
Powyższe zagadnienie było przedmiotem badania przez Sąd Najwyższy w sprawie I UK 6/11, gdzie Sąd Najwyższy wyraźnie podniósł, iż:
"Do nabycia prawa do renty socjalnej istotne jest, żeby przyczyna naruszenia sprawności organizmu osoby ubezpieczonej (choroba) – powodująca całkowitą niezdolność do pracy – powstała nie później niż w okresach wymienionych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3 ustawy o rencie socjalnej”.
Powyższe oznacza, iż całkowita niezdolność do pracy, będąca przesłanką prawa do renty socjalnej, może powstać po upływie okresów wskazanych w art. 4 ust. 1 ustawy.
W postępowaniu o przyznanie renty socjalnej konieczne jest zatem ustalenie, czy naruszenie sprawności organizmu wnioskodawcy – powodujące jego obecną całkowitą niezdolność do pracy – powstało przed ukończeniem przez niego 18. roku życia lub w czasie nauki.
Uznać więc należy, że norma prawna wynikająca z art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej dotyczy zarówno sytuacji, gdy całkowita niezdolność do pracy powstała jednocześnie z naruszeniem sprawności organizmu, jak i sytuacji, gdy powstała w okresie późniejszym.
Osoba ubiegająca się o świadczenie może zatem stać się jedynie częściowo niezdolna do pracy przed ukończeniem 18 roku życia lub nauki. Wystarczające jest aby choroba powstała w młodym wieku spowodowała istnienie całkowitej niezdolności do pracy występującej w chwili składania wniosku o rentę socjalną.
W sprawach o rentę socjalną pomocne jest również stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie sygn. akt: III AUa 150/18:
"Dla prawidłowego zastosowania art. 4 ust. 1 ustawy z 2003 r. o rencie socjalnej nie jest możliwe oparcie się wyłącznie na dacie ujawnienia się objawów zewnętrznych choroby i rozpoczęcia przez ubezpieczoną dokumentowanego leczenia. Przy wykładni art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej nie ma bowiem znaczenia, kiedy ujawniły się ostre objawy choroby psychicznej, które wymagały interwencji lekarza, a istotne jest kiedy powstało naruszenie sprawności organizmu”.
Niestety ZUS wydając decyzję o odmowie przyznania prawa do renty socjalnej nie przeprowadza dogłębnej analizy stanowiska judykatury, dlatego w wielu przypadkach dla ustalenie spełnienia przesłanek do przyznania świadczenia konieczne jest wniesienie odwołania od decyzji ZUS do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. W postępowaniu przed Sądem niezbędne jest dopilnowanie aby tezy na jakie odpowiedzieć ma powołany biegły lekarz specjalista zostały odpowiednio sformułowane. Jedynie należyte zbadanie sprawy może dać możliwość korzystnego rozstrzygnięcia.
