W rozumieniu Kodeksu pracy młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie ukończyła 18. roku życia. Jednak nie każda osoba w tym przedziale wiekowym może uzyskać status pracownika. Pracownikiem może być bowiem młodociany, który posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe, tj. ukończył co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową, i posiada zaświadczenie lekarskie potwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu. Przy czym, zatrudniona może być osoba, która ukończyła 18 lat w trakcie nauki w ośmioletniej szkole podstawowej, jeżeli do zatrudnienia doszło w roku kalendarzowym, w którym ukończyła szkołę.

Kodeks pracy dopuszcza także możliwość zatrudnienia osoby młodocianej, która nie posiada kwalifikacji zawodowych – może być ona zatrudniona wyłącznie w celu przygotowania zawodowego, tj. nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Zatrudnianie zaś młodocianego w innym celu niż przygotowanie zawodowe jest możliwe przy pracach lekkich, które nie powodują zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie utrudniają młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego (wykaz prac lekkich ustala pracodawca po  uzyskaniu zgody lekarza medycyny pracy).

Obowiązki pracodawcy związane z zatrudnieniem osoby młodocianej

Zatrudnienie pracownika młodocianego nakłada na pracodawcę szereg obowiązków, mających na celu ochronę zdrowia takiej osoby w procesie pracy.

Badania lekarskie

Pracownik młodociany podlega obowiązkowym badaniom lekarskim: wstępnym, okresowym i kontrolnym. Celem badań jest określenie zdolności pracy młodocianego na danym stanowisku i wpływu pracy na zdrowie pracownika. Jeżeli lekarz medycyny pracy orzeknie, że praca danego rodzaju zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a jeśli nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać z młodocianym stosunek pracy i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

Informacja o ryzyku zawodowym

Pracodawca obowiązany jest przygotować i przekazać młodocianemu oraz jego przedstawicielowi ustawowemu informację o ryzyku zawodowym, określającą czynniki szkodliwe związane
z wykonywaną przez niego pracą oraz zasady ochrony przed tymi zagrożeniami.

Wykaz prac wzbronionych

            Pracodawcy nie wolno zatrudniać pracownika młodocianego do prac wzbronionych. Wykaz prac wzbronionych młodocianym określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
24 sierpnia 2004 roku w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. Do katalogu tego należą prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała, zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu, narażające na szkodliwe działanie czynników chemicznych, narażające
na szkodliwe działanie płynów, narażające na szkodliwe działanie czynników fizycznych, narażające na szkodliwe działanie czynników biologicznych, stwarzające zagrożenie wypadkowe.

Czas pracy pracowników młodocianych

            Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych wynosi maksymalnie 12 godzin, a norma dobowa w dniu, w którym odbywają się zajęcia szkolne, nie może przekraczać 2 godzin.

Z kolei w okresie ferii szkolnych, tygodniowy wymiar czasu nie może przekraczać 35 godzin, a dobowy 7 godzin. Nieco inaczej kształtuje się czas pracy młodocianego do 16 roku życia: dobowy wymiar czasu pracy nie może przekraczać 6 godzin.

Co ważne, wskazane normy czasu pracy obowiązują także w przypadku gdy młodociany wykonuje pracę na rzecz kilku pracodawców. Dlatego też przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu u innego pracodawcy.

Dobowy wymiar czasu pracy pracownika młodocianego poniżej 16. roku życia zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego nie może przekraczać 6 godzin, a pracownika powyżej 16. roku życia 8 godzin. Do norm tych wlicza się czas nauki młodocianego w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych w całości, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach czasu pracy. W sytuacji gdy dobowy wymiar czasu pracy młodocianego przekracza 4,5 godziny, niezależnie od tego, czy młodociany jest zatrudniony w celu przygotowania zawodowego czy w celach zarobkowych, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy, trwającą nieprzerwanie 30 minut i wliczaną do czasu pracy pracownika.

Zatrudnianie pracowników młodocianych w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych jest zabronione. Dobowa przerwa przewidziana na odpoczynek wynosi co najmniej 14-godzinna i obejmuje porę nocną przypadającą między godziną 22.00 a godziną 6.00. Pora nocna dla osób, które nie ukończyły 15 lat rozpoczyna się o godzinie 20.00.

Natomiast tygodniowa przerwa na odpoczynek to co najmniej 48 godzin, obowiązkowo obejmująca niedzielę.

Urlop wypoczynkowy

Z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy, pracownik młodociany nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 12 dni roboczych. Po upływie roku pracy nabywa prawo do kolejnego urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Oznacza to, że po pierwszym roku pracy młodocianemu przysługuje 38 dni urlopu wypoczynkowego. W roku, w którym młodociany ukończy 18 lat, nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 20 dni roboczych.

W pierwszym roku pracy, pracodawca na wniosek pracownika młodocianego może zaliczkowo dzielić mu urlopu wypoczynkowego w okresie ferii szkolnych, nawet wówczas gdy pracownika nie nabył jeszcze prawa do urlopu.

Ponadto pracownikom młodocianym zatrudnionym w celu przygotowania zawodowego przysługuje prawo urlopu bezpłatnego, wliczanego do stażu pracy od którego zależą uprawnienia pracownicze, w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy.