CBAM – wyzwania i perspektywy zbierania danych emisyjnych

Mechanizm CBAM to unijny mechanizm dotyczący importu do Unii Europejskiej określonych towarów. Został on nazwany „mechanizmem dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2”, ponieważ jego celem jest wycena emisji gazów cieplarnianych, wyemitowanych przy produkcji tych towarów w krajach.

Graniczny podatek węglowy (CBAM) dotyczy importu do UE towarów wytwarzanych w branżach wysokoemisyjnych (cement, żelazo, stal, aluminium oraz niektóre wyroby przemysłu chemicznego jak nawozy i wodór). Wiąże się z dodatkowymi obowiązkami i formalnościami, a niedługo z dodatkowymi kosztami. Najczęściej dotyczy takich produktów jak druty, śruby, blachy, płyty, profile, rury, pojemniki itp.

Mechanizm ma na celu zapobieganie tzw. ucieczce emisji (ang. carbon leakage), czyli przenoszeniu produkcji do krajów o mniej restrykcyjnych przepisach środowiskowych, oraz zachęcaniu do globalnej dekarbonizacji.

Stan aktualny – problemy z pozyskiwaniem danych

Obecnie CBAM funkcjonuje w fazie przejściowej, to znaczy, że do końca 2025 roku wymagane są tylko sprawozdania kwartalne, w których importujący produkty do UE są zobowiązani do raportowania emisji generowanych przy produkcji tych dóbr. Jednakże w praktyce już pozyskiwanie danych o emisjach napotyka na liczne trudności.

Wiele krajów spoza UE nie posiada wystandaryzowanych metod monitorowania emisji. W efekcie dane mogą być niekompletne, nierzetelne lub niezgodne z wymogami CBAM. Niestety brakuje standardów międzynarodowych.

Motywacja dostawców to kolejna „przeszkoda”. Dostawcy spoza UE nie zawsze są zmotywowani do udostępniania szczegółowych informacji o emisjach, szczególnie gdy wiąże się to z kosztami wdrażania monitoringu czy certyfikacji emisji. Z rozmów importerów z dostawcami wynika, że przygotowują się do raportowania za 2025 rok, jednak nie dowierzają, że potrzebne są raporty również za 2024.

Kolejnym problemem jest sam formularz do zbierania danych – jest on bardzo skomplikowany i nieintuicyjny, przez co dostawcy mają trudności z jego zrozumieniem oraz poprawnym wypełnieniem. W rezultacie dostarczane dane są często błędne i nierzetelne, co dodatkowo utrudnia spełnienie wymagań CBAM przez importerów.

Na tę chwilę nie występują konsekwencje nieposiadania informacji o emisjach. Bez wejścia w życie przepisów o karach finansowych za niedostarczanie danych, trudno jest wymusić na dostawcach przestrzeganie wymagań CBAM, co osłabia skuteczność całego systemu.

Konsekwencje braku rzetelnych danych

Bez dostępu do dokładnych danych emisyjnych efektywność CBAM jest mocno ograniczona. W sytuacji braku rzeczywistego wglądu w emisje mechanizm ten staje się podatny na nadużycia i manipulacje, co może prowadzić do:

• ograniczonej skuteczności CBAM – zamiast pełnić funkcję narzędzia przeciw „ucieczce emisji”, CBAM może być postrzegany jako formalność bez rzeczywistego wpływu na redukcję emisji;
• niesprawiedliwej konkurencji – przedsiębiorstwa przestrzegające wysokich standardów mogą odczuwać nierówną konkurencję, jeśli inni dostawcy raportują niższe emisje ze względu na brak rzetelnych danych.

Motywowanie i egzekwowanie przekazywania danych

Aby CBAM mógł spełniać swoje założenia, a my jako firma pozyskiwać dane, konieczne jest podjęcie działań. Podamy kilka przykładowych rozwiązań, w których możemy Państwa weprzeć:

• Przeprowadzenie warsztatów i szkoleń dla dostawców, aby wytłumaczyć, jak liczyć i uzupełnić formularz danych o emisjach. Warto uświadomić ich, że wdrożenie procesów monitorowania śladu węglowego zwiększy transparentność i atrakcyjność dla kontrahentów z UE.
• Weryfikacja poprawności danych – oferujemy wsparcie w analizie i weryfikacji nadesłanych danych. Pomagamy importerom i dostawcom upewnić się, że przekazywane informacje są zgodne z wymogami CBAM i wolne od błędów. Dzięki temu unikniemy konieczności późniejszych poprawek i przyspieszymy cały proces raportowania

Rola KOBIZE w przygotowaniach do CBAM

KOBiZE (Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami) w kontekście CBAM pełni rolę organu nadzorczego i egzekwującego. Ocenia poprawność składanych sprawozdań CBAM, identyfikuje nieprawidłowości, wzywa do ich korekty oraz nakłada kary w przypadku naruszeń.

Zgodnie z art. 16 rozporządzenia 2023/1773 kary finansowe wynoszą od 10 do 50 euro za tonę niezgłoszonych emisji i są stosowane w przypadkach:

1. niezłożenia wymaganego sprawozdania CBAM przez podmiot objęty obowiązkiem,
2. nieprawidłowości lub braków w sprawozdaniu CBAM, jeśli podmiot nie podjął działań korygujących mimo wezwania przez właściwy organ.

Jednakże na ten moment są to kary przewidziane w rozporządzeniu UE, ale nie ma ich przetransponowanych do polskiego prawa. Bez tego KOBIZE nie może nałożyć na firmy kar finansowych.

 Co przyniesie wprowadzenie CBAM?

W pełni funkcjonalny CBAM oznacza, że dostawcy towarów spoza UE będą musieli pozyskać/policzyć dane emisyjne, a ich produkty mogą zostać obciążone dodatkowymi opłatami. To pociągnie za sobą szereg konsekwencji.

1. Wzrost kosztów – dla wszystkich przedsiębiorstw importujących produkty objęte CBAM, szczególnie jeśli  ich dostawcy nie przykładają dużej wagi do redukcji emisji, co będzie przekładać się na ceny produktów.

2. Konieczność dostosowania technologii produkcji – aby uniknąć dodatkowych opłat, firmy będą musiały inwestować w technologie ograniczające emisje, co może wpłynąć na konkurencyjność na rynkach UE.

3. Zwiększona przejrzystość – wymóg dostarczania dokładnych danych sprawi, że zarówno dostawcy, jak i odbiorcy produktów w UE będą lepiej poinformowani o śladzie węglowym produkowanych towarów, niestety kosztem dodatkowych formalności.

Podsumowanie

CBAM to innowacyjne narzędzie, które może zmienić sposób, w jaki kraje i przedsiębiorstwa podchodzą do emisji. Jednak, aby mechanizm ten był skuteczny, niezbędne jest stworzenie przejrzystego i efektywnego systemu pozyskiwania danych. KOBIZE oraz inne instytucje mają do odegrania kluczową rolę w przygotowaniach do CBAM, a odpowiednie egzekwowanie wymagań może być krokiem milowym w walce z „ucieczką emisji” i globalnym ociepleniem, ale również może zachęcić firmy do importowania towarów z krajów członkowskich UE.

Autorzy: dr Jacek Zatoński, Leon Kierejewski

Więcej artykułów z kadr/płac przeczytasz w Monitor CDK. Pobierz TUTAJ

Poznaj najbliższe szkolenia z zakresu ESG