Zgodnie z art. 304 Kodeksu pracy, pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy m. in. osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Z treści tego przepisu wynika, że ustawodawca nim nie tylko osoby wykonujące pracę w oparciu o stosunek pracy, ale również w oparciu o inne formy zatrudnienia, w tym umowę zlecenia.
Obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy konkretyzuje art. 207 ust. 2 Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, w szczególności pracodawca obowiązany jest:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
- zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń; - reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy.
A zatem Kodeks pracy nakłada na pracodawcę zatrudniającego osoby na podstawie umowy zlecenia obowiązek ochrony ich zdrowie i życie, m. in. poprzez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania zlecenia przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Państwowa Inspekcja Pracy i orzecznictwo sądów
Ustawodawca nie określił jednak wprost, czy obowiązek ochrony życia i zdrowia osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia obejmuje także kierowanie ich na wstępne badania, w celu określenia zdolności do wykonywania określonych. Departament Prawny Głównego Inspektoratu Pracy w piśmie o sygnaturze akt GNP/426/4560-364/07/PE uznał, że: „przepis art. 304 KP nie rozstrzyga, w jaki sposób obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy z art. 207 §2 KP zostanie zrealizowany. Jeżeli rodzaj wykonywanej pracy, stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną (będącą podstawą wykonywania pracy przez samozatrudniającego), poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp. Wówczas osoba ta ma na podstawie art. 211 KP obowiązek odbyć szkolenie i poddać się badaniom lekarskim. Mając na uwadze obecne brzmienie art. 304 KP, osoby prowadzące w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą mają obowiązek przestrzegania przepisów i zasad bhp na równi z pracownikami – w zakresie ustalonym przez pracodawcę (lub przedsiębiorcę niebędącego pracodawcą). Nie ma natomiast podstaw do traktowania tych osób tak jak pracowników, w tym nie ma obowiązku kierowania ich na wstępne badania lekarskie i organizowania wstępnych szkoleń bhp.”
Co więcej, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 września 1974 r., sygn. akt II CR 493/74, wskazał, iż: „jeżeli zatem stopień zagrożeń i rodzaj wykonywanej pracy wskazywałby na konieczność wykonywania jej jedynie przez osoby o określonym poziomie zdrowia i wiedzy z zakresu bhp, zleceniodawca może od zleceniobiorcy wymagać przejścia szkolenia bhp oraz poddania się badaniom lekarskim.”
Należy zatem uznać, iż skierowanie osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia na badania lekarskie zależy od rodzaju wykonywanych przez nią czynności. Jeżeli rodzaj wykonywanej pracy wymaga odpowiedniego stanu zdrowia, np. z uwagi na zwiększone ryzyko wystąpienia szkodliwych lub uciążliwych skutków dla jej zdrowia i życia lub z uwagi na duże prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku podczas ich wykonywania, to pracodawca może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, poddania się badaniom lekarskim.
