Zgodnie z przyjętą przez Unię Europejską definicją, lifelong learning („uczenie się przez całe życie”) jest nauką, rozwojem społecznym oraz stałym podnoszeniem kwalifikacji i zdobywaniem kompetencji w trakcie całego życia. Natomiast według OECD, lifelong learning to „koncepcja uczenia się obejmująca rozwój indywidualny i rozwój cech społecznych we wszystkich formach i wszystkich kontekstach w systemie formalnym, tj. w szkołach i uczelniach (…), oraz w ramach kształcenia nieformalnego, a więc w domu, w pracy i w społeczności”.
Celem koncepcji lifelong learning jest zbudowanie społeczeństwa wiedzy, które sprosta zachodzącym wyzwaniom cywilizacyjnym, dynamice rozwoju technologicznego, zmianom popytu na pracę, podniesie poziom produktywności, a w konsekwencji zwiększy konkurencyjność krajów europejskich w gospodarce światowej. Ponadto koncepcja zapewnić ma równy dostęp do nauki; stanowi też doskonałe narzędzie do walki z patologią społeczną, w szczególności z bezrobociem i ubóstwem, oraz narzędzie wsparcia w problemach demograficznych, np. problemu starzenia się czy wycofania społecznego związanego z zakończenia aktywności zawodowej.
Zmiany zachodzące w ówczesnym świecie wymuszają na przedsiębiorstwach ciągłe doskonalenie i poszukiwanie sposobów na stabilne funkcjonowanie i utrzymanie się na rynku. Dotychczasowe zasoby przedsiębiorstw, tj. praca, ziemia i kapitał (wg Petera Druckera), przestały stanowić główną siłę napędową ich rozwoju. Kluczowym zasobem stała się teraz wiedza: wiedza o nowych usługach, o nowych produktach, wiedza specjalistyczna, wiedza, której zakres zataczają coraz szersze kręgi. I to stanowi wyzwanie dla współczesnych przedsiębiorców: poszukać, zebrać, przetworzyć, upowszechnić, zaktualizować i właściwie zastosować tą wiedzę. Dlatego też tak cenny jest dobór właściwej kadry i inwestowanie w ciągłe dokształcanie i rozwój pracowników.
Z kolei z punktu widzenia człowieka, posiadanie wiedzy gwarantuje uzyskanie dobrej pozycji nie tylko zawodowej, ale również społecznej. Dziś nie tylko wykształcenie i doświadczenie, ale także gotowość do poszerzania nabytej wiedzy, zdobywanie nowej wiedzy, nabywanie nowych kompetencji i umiejętności, gotowość na przekwalifikowanie się, szybkość przyswajania sobie nowej materii, jest wysoko cienioną wartością na rynku pracy i gwarantem zatrudnienia. Pracownik elastyczny to pracownik efektywny. Z drugiej strony, człowiek, który uczy się przez całe życie, rozwija się przez całe życie, zdobywa i rozwija kompetencje społeczne, nie ulega stagnacji, wycofaniu społecznemu, jest aktywny, otwarty, radzi sobie z zachodzącymi zmianami, potrafi szybko zaadaptować się do nowych warunków funkcjonowania w społeczeństwie, a proces jego psychicznego starzenia przebiega wolniej.
Co ciekawe, z uwagi na rozwój technologiczny dający możliwość rozwoju wielowymiarowego, coraz bardziej popularna staje się koncepcja lifewide learning, tj. „uczenie się w każdych okolicznościach”, która zakłada stwarzanie człowiekowi możliwości zadbania o swój całościowy rozwój: nie tylko zawodowy i społeczny, ale również rozwój psychiczny, fizyczny, duchowy czy związany z funkcjonowaniem w środowisku rodzinnym.
Na gruncie ustawodawstwa polskiego odpowiednikiem lifelong learning jest kształcenie ustawiczne, czyli proces stałego odnawiania, rozwijania i doskonalenia kwalifikacji ogólnych i zawodowych jednostki trwający przez całe jej życie.
Początkowo kształcenie ustawiczne odnoszono do rozwoju zawodowego, tj. do przygotowania do zawodu, przekwalifikowania i doskonalenia zawodowego. Później koncepcję tą objęto również rozwój umożliwiający przystosowanie jednostki do zmieniających się warunków społecznych i gospodarczych. W naukach pedagogicznych kształcenie ustawiczne wykracza poza kształcenie szkolne oraz uniwersyteckie: utożsamiane jest z edukacją dorosłych i samokształceniem, rozumianym jako całokształt aktywności poznawczych osoby dorosłej podejmowanych w trakcie życia z myślą o pogłębianiu wiedzy, zdobywaniu nowych umiejętności lub kwalifikacji. Przyczyn takiego kształcenia nie należy utożsamiać wyłącznie ze sferą zawodową, ale także ze sferą osobistą i społeczną. Dotyczy zatem nie tylko osób czynnych zawodowo, ale również osób bezrobotnych czy poszukujących pracy.
Coraz szersze rozpowszechnianie się idei lifelong learningu i dostępność do nowoczesnych technologii sprawiają, że wachlarz możliwości, form i narzędzi nauki jest imponujący. Obecnie nie jest to wyłącznie nauka organizowana w tradycyjnych formach, np. szkolenia stacjonarne, ale również w formach elastycznych, odpowiadających szczególnym potrzebom czy predyspozycjom każdej osoby i dostępnych praktycznie dla każdego, np. szkolenia e-learningowe.
Kształcenie się w ramach lifelong learningu przybiera najczęściej formę:
- kształcenia w szkołach dla dorosłych, centrach i ośrodkach kształcenia ustawicznego, np. uniwersytety trzeciego wieku,
- kształcenia w formach pozaszkolnych, tj.: kursy zawodowe, kursy umiejętności zawodowych, kompetencji ogólnych, turnusy dokształcające,
- kształcenia w ramach studiów podyplomowych,
- kształcenia na konferencjach, seminariach, warsztatach,
- kształcenia za pomocą osobistego trenera,
- dokształcania się przez Internet, np. szkolenia e-learningowe (w formie samokształcenia, webinary, blogi, vlogi),
- kształcenia na szkoleniach i kursach zawodowych lub kursach hobbystycznych,
- oglądania lub słuchania audycji edukacyjnych,
- czytania książek lub czasopism edukacyjnych.
Co ważne, w ramach wskazanych form i narzędzi do nauki lifelong learningu można zdobywać wiedzę w każdej dziedzinie. Jest to szczególnie ważne teraz, w czasach gdzie szybkość zachodzących zmian w poszczególnych obszarach życia, w tym zwłaszcza w obszarze nauki, technologii, techniki, wręcz wymusza konieczność ciągłego poznawania, przyswajania i dokształcania się. W końcu człowiek uczy się przez całe życie. Zmienia się tylko zakres, standardy i narzędzia tej nauki.
