Co może zatem zrobić pracownik, aby ustalić, czy składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne są rzeczywiście odprowadzane przez pracodawcę?

PUE (Platforma Usług Elektronicznych) ZUS

Pracownik, który dysponuje dostępem do PUE, może sprawdzić, czy pracodawca zgłosił go do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego i na bieżąco kontrolować, czy pracodawca regularnie przekazuje za niego składki do ZUS. Informacje te znajdując się
w zakładce „Ubezpieczenia i płatnicy”.

Jeśli brak jest zgłoszenia do ZUS lub brak jest na koncie pracownika zaewidencjonowanych składek, pracownik powinien zwrócić się na piśmie do pracodawcy z prośbą o wyjaśnienie.

Wniosek do pracodawcy

Pracownik, który nie dysponuje dostępem do PUE ZUS, może zwrócić się bezpośrednio do pracodawcy z wnioskiem o potwierdzenie zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego i/lub o potwierdzenie odprowadzania przez pracodawcę składek do ZUS oraz o przedstawienie ich rozliczenia.

Pracodawca ma obowiązek poinformować pracownika o sposobie rozpatrzenia złożonego przez niego wniosek w ciągu 60 dni od dnia wpływu wniosku.

Identyczna procedura dotyczy sytuacji, w której pracownik stwierdzi nieprawidłowości w odprowadzonych składek, np. brak składek za niektóre miesiące albo zaniżone kwoty składek. W tym wypadku prawodawca ma jednak tylko miesiąc od dnia otrzymania wniosku, aby sprawdzić, czy przekazał do ZUS składki w prawidłowych kwotach i poinformować pracownika o sposobie rozpatrzenia wniosku. Z kolei na sprostowanie nieprawidłowości w ZUS pracodawca ma miesiąc od poinformowania pracownika o nich.

Wniosek do ZUS

Jeżeli pracodawca nie rozpatrzy wniosku pracownika lub odmówi udzielenia informacji o zgłoszeniu do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego lub o odprowadzonych składkach (albo gdy pracodawca nie istnieje), pracownik może zgłosić do ZUS wniosek o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. Do wniosku należy dołączyć umowę o pracę/zlecenie zawartą z pracodawcą jako płatnikiem składek. Jeżeli pracownik posiada inne dokumenty, np. aneks do umowy, zaświadczenia od pracodawcy, PIT-y, z których wynikałoby jasno, w jakiej kwocie pobiera wynagrodzenia, od którego powinny być odprowadzone składki, może je załączyć jako dowód.

Postępowanie wyjaśniające ZUS, wszczynane zarówno w przypadku niewłaściwej wysokości wpłat, jak i braku składek, powinno zostać zakończone w ciągu 3 miesięcy od daty wpływu wniosku, a jeżeli sprawa jest szczególnie skomplikowana - nie później niż w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania wniosku. Terminy te wskazane są w Kodeksie postępowania administracyjnego.

Jeżeli w wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego ZUS ustali, że pracodawca nie odprowadzał składek lub odprowadzał je w niewłaściwej wysokości, podejmowane są następujące kroki:

• ZUS wzywa pracodawcę-płatnika składek do uregulowania należnych sum i nakłada na niego odsetki za zwłokę w płatności;
• ZUS może dodatkowo nałożyć na pracodawcę-płatnika dodatkowe opłaty w wysokości do 100% nieopłaconych składek;
• ZUS może także wystąpić do sądu z wnioskiem o ukaranie pracodawcy-płatnika karą grzywny, która może wynieść do 5 tysięcy złotych.

W przypadku, gdy pracodawca nadal pozostaje w zwłoce z odprowadzaniem składek, ZUS może wystąpić z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, a także wystąpić do sądu o zabezpieczenie majątku pracodawcy-płatnika, ogłoszenie jego upadłości lub zakazanie mu prowadzenia działalności gospodarczej. Taki pracodawca może zostać także wykluczony z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. ZUS ma również prawo do skierowania wniosku o wpisanie pracodawcy-dłużnika do Rejestru Dłużników Niewypłacalnych.

Wniosek do prokuratury

Jeżeli pracodawca notorycznie nie przekazuje składek pracownika, ZUS może skierować wniosek do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa naruszania praw pracownika wynikających z ubezpieczenia społecznego. Co więcej, takie zawiadomienie może również złożyć sam pracownik jako osoba pokrzywdzona. Zgodnie bowiem z przepisami Kodeksu karnego, pracodawcy, którzy złośliwie lub uporczywie naruszają prawa pracowników i nie płacą składek, podlegają grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.

Wniosek do Państwowej Inspekcji Pracy

Pracownik może też zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy fakt naruszania przez pracodawcę obowiązku odprowadzania składek do ZUS. PIP przeprowadza wówczas kontrolę u pracodawcy. W wyniku kontroli PIP może wezwać pracodawcę do zaprzestania naruszania praw pracownika lub wyda decyzję o naruszeniu przez pracodawcę praw pracowniczych i nałoży grzywnę albo może skierować przeciwko pracodawcy powództwo do sądu pracy.