Do najczęściej spotykanych postanowień mających charakter klauzul niedozwolonych należą:
- zrzeczenie się wynagrodzenia
Rzeczą oczywistą jest, że istotę stosunku pracy stanowi świadczenie pracy przez pracownika i otrzymywanie za nią od pracodawcy stosownego wynagrodzenia. Oznacza to, że jeśli pracownik wykonał pracę na rzecz pracodawcy, to nie może zrezygnować z wypracowanego wynagrodzenia. Co więcej, zakaz zrzeczenia się wynagrodzenia jest wyraźnie uregulowany w art. 84 Kodeksu pracy.
W praktyce pracodawcy próbują obejść te zakaz poprzez pozyskiwanie od pracowników oświadczeń o określonej treści albo zamieszczanie w umowach o pracę lub w treści regulaminu wynagradzania postanowień np. o zrzeczeniu się całości lub części wynagrodzenia: za brak należytych efektów pracy, za okres przestoju, który nastąpił nie z winy pracodawcy, nawet jeśli pracownik był w gotowości do pracy w tym czasie, za czas urlopu wypoczynkowego lub czas choroby.
- ustalenie wynagrodzenia poniżej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę
Kolejną zakazaną klauzulą umowną, sprzeczną z przepisami prawa, ustalenie wynagrodzenia za pracę w wysokości niższej niż gwarantowane minimalne wynagrodzenia za pracę. W przypadku ustalenia mniej korzystnego wynagrodzenia za pracę lub brak jego waloryzacji na skutek wzrostu, skutkuje tym, że w
miejsce takich postanowień umowy o pracę, automatycznie stosuje się stosowne przepisy prawa powszechnie obowiązującego .
- postanowienia o charakterze dyskryminującym
Postanowienia umów o pracę i innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, nie powinny zawierać postanowień dyskryminujących pracownika lub dających podstawy do uznania, że na mocy zawartych w umowie klauzul pracownik jest traktowany
w sposób nierówny z innymi pracownikami. Takie postanowienia, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, są nieważne z mocy prawa i w ich miejsce stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy. Zaś w razie braku takich przepisów, postanowienia te należy zastąpić takimi, które nie mają charakteru dyskryminacyjnego.
Do postanowień umowy o charakterze dyskryminującym należą takie, które np. określają wynagrodzenie kobiet na danym stanowisku w mniejszej wysokości niż wynagrodzenie mężczyzn na tym stanowisku lub pozbawienie pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy premii, z uwagi na brak możliwości wypracowania określonych efektów w ramach takiego etatu.
- zrzeczenie się prawa do urlopu
Zakaz zrzeczenia się prawa do urlopu wypoczynkowego jest wprost uregulowany w art. 152 § 2 Kodeksu pracy. Dotyczy to zakazu zrzekania się prawa do urlopu w ogóle, jak i prawa do urlopu w naturze. Wprowadzanie do umowy o pracę jakichkolwiek postanowień prowadzących do uznania, że pracownik zrzekł się urlopu wypoczynkowego, jest niezgodne z prawem pracy.
Jako przykład wskazać można zastrzeżenie w umowie o pracę, zgodnie z którym pracownik, według swojego wyboru, może wykorzystać urlop wypoczynkowy w naturze albo otrzymać zamiast niego ekwiwalent.
- ograniczenie możliwości wypowiedzenia umowy o pracę
Dość często spotykaną praktyką pracodawców jest zamieszczanie w umowach o pracę postanowień o zakazie wypowiadania umowy o pracę lub czasowego ograniczenia możliwości rozwiązania stosunku pracy przez pracownika. Charakter taki będą miały np. postanowienia: „pracownik ma prawo złożyć wypowiedzenie umowy o pracę, jednak nie wcześniej niż po upływie roku od dnia jej zawarcia” lub „pracownik ma zakaz wypowiedzenia umowy o pracę w terminie 3 lat od ukończeniu szkolenia”.
- zrzeczenie się przez pracownika prawa do dochodzenia wszelkich roszczeń
Niedozwoloną klauzulą, naruszającą w dodatku konstytucyjne prawo pracownika do sądu, jest postanowienie przewidujące zrzeczenia się przez pracownika prawa do dochodzenia na drodze sądowej jakichkolwiek roszczeń od pracodawcy lub postanowienie ograniczające wysokość ewentualnego roszczenia pracownika o odszkodowanie od pracodawcy poniżej norm określonych w Kodeksie pracy.
